Να μην λείψει κανείς από το μεγάλο πανηγύρι.
Χρόνια Πολλά Παλαιοχώρι!

ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΚΡΥΦΤΗΣ

Οι γιορτές της Λαμπρής στο χωριό τέλειωναν τη Δευτέρα του Θωμά, που γίνεται το μεγάλο πανηγύρι «τσ’ Κρυφκής» με προσέλευση πολλών προσκυνητών από όλο το νησί, με τα μεγάλα υπαίθρια γλέντια, τις αλογοδρομίες κ.λπ., μολονότι η μέρα είναι εργάσιμη. Γι’ αυτό οι παλιοί Παλιοχωριανοί συνήθιζαν να λένε: «τρεις τα Γέννα τρεις τα Φώτα κι έξι την Ανάσταση».
Για οικονομία χρόνου, σχετικά για το πανηγύρι, αντιγράφουμε από το βιβλίο του αείμνηστου συγχωριανού μας Γιάννη Π. Μαυραγάνη «ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ» έκδοσης 1993, με ελάχιστες μικρές και απαραίτητες παρεμβάσεις στην ορθογραφία.

«Τσ’ Κρυφκής. Η γιορτή της «Παναγιάς της Κρυφτής» είναι το πιο μεγάλο, το πιο γνήσιο λαϊκό πανηγύρι του χωριού μας, με τους λαϊκούς μουσικάντες, τους παραδοσιακούς μας χορούς και τα τραγούδια. Είναι η γιορτή της Άνοιξης, που στολίζει ανθρώπους και ζώα με όμορφα στεφάνια και αγριολούλουδά. Είναι οι καβαλάρηδες, οι αλογοδρομίες, οι βαρκάδες της ημέρας. Είναι η γιορτή της Νιότης και των αρραβωνιασμένων. Είναι η άμιλλα των νέων ποιος θα τρέξει πρώτος, ποιος θα κάνει τα πιο όμορφα τσαλίμια στην αγορά, μπαίνοντας με τ’ άλογό του μέσα στους καφενέδες.
Είναι ακόμα το στόλισμα των ζώων με τα κεντημένα χραμέλια, τα τρουβάδια και τ’ αγριολούλουδα. Είναι η γραφικότητα του τοπίου που συνδυάζει τη θάλασσα με τη στεριά. Είναι οι πανηγυριώτες που έρχονται από τα γύρω χωριά. Είναι η γιορτή των παιδιών με τα παιδικά παιχνίδια, τα ζαχαρωτά και τους χαλβάδες. Είναι οι θερμοπηγές. Είναι ο θρύλος και η παράδοση με το εθνικοπατριωτικό και θρησκευτικό της περιεχόμενο. Και τέλος είναι οι μνήμες και το μεράκι από τα παλιά τα περασμένα ζαμάνια.
Όπως είναι γνωστό, η μεγάλη αυτή γιορτή γίνεται ύστερα από το Πάσχα, τη Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά. Και με τη γιορτή αυτή κλείνουν οι γιορτές του Πάσχα στο χωριό. Τα παλιά χρόνια οι καρβουναραίοι έπρεπε πρώτα να γιορτάσουν «τσ’ Κρυφκής» και μετά να ταξιδέψουν. Η γιορτή αυτή είναι καθαρά τοπική και δεν αναφέρεται στα θρησκευτικά ημερολόγια. Παρ’ όλα αυτά όμως, έχει δική της «Ακολουθία» της Παναγιάς Κρυπτής». Στις αρχές του αιώνα μας γράφτηκε από τον ιερομόναχο Γεράσιμο Αγιορείτη μ’ έξοδα και προτροπή του συγχωριανού μας Ευάγγελου Βουλγαρέλη «Εν Αγίω Όρει του Άθω 1901». Η ακολουθία αυτή γραμμένη και μελοποιημένη σε βιβλίο, από τους ίδιους, ψάλλεται εκείνη τη μέρα και κάθε άλλη φορά που γίνεται λειτουργία σ’ αυτό το ξωκλήσι.
Κάθε χρόνο όλοι μικροί και μεγάλοι, γυναίκες κι άντρες ο καθένας με το δικό του τρόπο σαν θεατής ή σαν πανηγυριώτης, θα πάρουν μέρος σ’ αυτή τη γιορτή. Όσοι θα πάνε απ’ τη στεριά θα στολίσουν τα ζώα με χαϊμαλιά από «ψήφες». Στο γυρισμό ο στολισμός αυτός θα συμπληρωθεί από όμορφα αγριολούλουδα, από βλαστάρια καρυδιάς, κρεμασταριές από σιμίτια κι ό,τι άλλο σκεφθεί η λαϊκή φαντασία. Όσοι δεν θα πάνε στο πανηγύρι θα πάνε να βοσκήσουν τα ζώα τους τις πρωινές ώρες προς αυτή την κατεύθυνση, στην Αράπη, τη Γαρνάβα και τον Αη-Γιώργη, για να δούνε τους περαστικούς πανηγυριώτες.
Η επιστροφή μετά τη λειτουργία είναι θριαμβευτική. Τα παλληκάρια τρέχουν με τα καλύτερα άλογα, ποιος θα φτάσει πρώτος στο χωριό, με πρώτο σταθμό το «Ηρώο» (στη Λαγγαδούρα), όπου άλλοτε γίνονταν σ’ αυτή την περιοχή τη μέρα εκείνη δυο-τρεις υπαίθριοι καφενέδες με ανάλογες μουσικές. Μετά οι καβαλάρηδες έφταναν στην αγορά του χωριού. Το έθιμο επέβαλλε να μπουν καβάλα στ’ άλογα μέσα στους καφενέδες και στη συνέχεια να κάνουν βόλτα όλο το χωριό. Έτσι τέλειωναν οι αλογοδρομίες και άρχιζε το τρικούβερτο γλέντι.
Το απόγευμα οι αρραβωνιασμένοι, οι νιόπαντροι, οι νέοι κατά παρέες ξεκινούσαν απ’ το χωριό για τους υπαίθριους καφενέδες του «Ηρώου», όπου γινότανε το μεγάλο ξεφάντωμα με πιοτά, μεζέδες, χορούς και τραγούδια. Οι ηλικιωμένοι -ιδιαίτερα οι γυναίκες- έπιαναν θέσεις στις πεζούλες στην αμφιθεατρική πλαγιά του «Ηρώου», για να καμαρώσουν τα νιάτα που γλεντούσαν. Το γνήσιο αυτό λαϊκό γλέντι κρατούσε ως τις πρωινές ώρες.
Σήμερα αυτό το ξεφάντωμα γίνεται τη μέρα στη Μελίντα και το βράδυ στο χωριό. Το πρωί πολλοί προσκυνητές πηγαίνουν με βάρκες και μοτοράκια από τη θάλασσα να προσκυνήσουν στην Κρυφτή. Στην επιστροφή το στρώνουν στο γλέντι στη Μελίντα.
Όλο το χρόνο όμως πολλοί πηγαίνουν να προσκυνήσουν, το γραφικό αυτό ξωκλήσι ή από τη θάλασσα ή από τη στεριά. Κοντά στο εκκλησάκι και στη θάλασσα υπάρχουν και ιαματικές πηγές με θερμοκρασία 34 και 45 βαθμούς Κελσίου αλλά δεν έχουν αξιοποιηθεί».

Συμπληρωματικά στην παραπάνω αφήγηση του Γιάννη Μαυραγάνη, αξίζει να σημειώσουμε και τα εξής: Τα νεώτερα χρόνια, λόγω γενικά της μείωσης του πληθυσμού, της αλλαγής της νοοτροπίας και του τρόπου διασκέδασης των νέων, όχι τόσο του χωριού, όσο του νησιού, της άμβλυνσης των εθίμων, της οικονομικής κρίσης τελευταία, το πανηγύρι μπορεί να έχασε λίγο από την παλιά του αίγλη, αλλά δεν υστερεί σε συμμετοχή, ενθουσιασμό, λαϊκή παράδοση, γλέντι και κυρίως κέφι.
Σήμερα η πρόσβαση στο ξωκλήσι είναι ευκολότερη γιατί έχει κατασκευαστεί χωματόδρομος μέχρι πάνω από αυτό. Αν βοηθά ο καιρός η προσέλευση από τη θάλασσα με «γκαζολίνες» είναι μεγαλύτερη.
Μετά τη θεία λειτουργία το μεγάλο γλέντι γίνεται στη Μελίντα με τρεις μουσικές και το βράδυ στο «τσαρσί» του χωριού. Μέχρι που ήταν ανοιχτό το καφενείο «Η ΤΑΡΑΤΣΑ» και κυρίως όταν έκανε κρύο είχε και εκεί μουσική.

Ευχή όλων «να διατηρηθεί και να ενδυναμωθεί αυτό το μοναδικό λαϊκό πανηγύρι, παρά την μείωση του πληθυσμού του χωριού και την αλλαγή του τρόπου διασκέδασης, ώστε να παραμείνουν ζωντανοί οι θρύλοι που το συνοδεύουν, ο παλιός τρόπος διασκέδασης και η γραφική του παράδοση. Η νεολαία του Παλαιοχωρίου δείχνει να έχει θετική διάθεση στην κατεύθυνση αυτή, γεγονός που δίνει ελπίδα για το μέλλον».

Οι φωτογραφίες από προσκηνυτές της Κρυφτής, μουσικό προοίμιο του πανηγυριού, παρέα στο ηρώο της Λαγκαδούρας και αλογοδρομίες στη Μελίντα και στο «τσαρσί» με τα στολισμένα άλογα.
Γιάννης Δημ. Χρυσάφης